نگاهی به برند وسایلی که از آن استفاده می‌کنید بیاندازید، بسیاری از این وسایل در دیگر کشورها ساخته شده‌‌اند. برای مثال ممکن است تلفن همراه شما از کشور کره آمده باشد و یا لباسی که الان به تن دارید تولید ترکیه باشد، پس به عبارتی این کالاهایی که در کشورهای دیگر تولید شده و ما در ایران از آن استفاده می‌کنیم، نتیجه تجارت ایران با سایر کشورها بوده است. اما چند سوال مهم مطرح می‌شود آن هم اینکه :
آیا این تجارت بین‌الملل تاثیری بر رفاه اقتصادی خواهد داشت؟
چه کسانی از تجارت آزاد سود می‌کنند و چه کسانی زیان می‌بینند؟
منفعت و زیان در تجارت آزاد چطور قابل محاسبه است؟
همانطور که در مطالب قبلی هم گفتیم تجارت بازی برد برد است، تجارت بین‌الملل می‌تواند سود همه کشورها را به دنبال داشته باشد چرا که به کشورها این امکان را می‌دهد تا در تولید کالایی که در آن بهتر هستند، متخصص شوند و بتوانند با کیفیت بهتر و هزینه کمتر تولید را به حداکثر کنند.
در این سری مطلب ابعاد مختلف تجارت آزاد را باهم بررسی خواهیم کرد.
عوامل تعیین کننده تجارت
اجازه دهید این قسمت را با بررسی صنعت فولاد شروع کنیم چرا که بازار فولاد یکی از بازارهایی است که می‌توان به کمک آن به بررسی منافع و زیان‌های ناشی از تجارت بین‌الملل پرداخت.
در بسیاری از کشورهای جهان فولاد تولید می‌شود و طبیعتا حجم تولید فولاد در جهان بالاست، همچنین این بازار مورد توجه سیاست‌گذاران اقتصادی هم هست وکشورهای مختلف از جمله ایران برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی فولاد در مقابل رقبای خارجی غالبا محدودیت‌های وارداتی وضع می‌کنند، بر همین اساس در ادامه بازار فولاد را در یک کشور فرضی که در حالت خودکفایی قرار دارد، بررسی خواهیم کرد:
تعادل قبل از تجارت
فرض کنید بازار فولاد در این کشور فرضی از بازار جهانی جداست و صادرات و واردات فولاد انجام نمی‌شود و چون جریمه این تجارت بسیار بالاست، هیچکس تمایل به واردات و صادرات فولاد ندارد، بنابراین هیچ تجارت آزاد فولادی وجود ندارد و خریداران و فروشندگان همه از افراد این کشور هستند. حال فرض کنید رییس جمهور جدیدی به سر کار می‌آید و از اقتصاددانان می‌خواهد به چند پرسش پاسخ دهند:
اگر دولت واردات و صادرات فولاد را آزاد کند، قیمت فولاد و مقدار فروش آن در بازار داخلی چه تغییری خواهد کرد؟
چه کسانی از تجارت آزاد سود برده و چه کسانی زیان خواهند کرد؟
آیا وضعیت تعرفه، باید بخشی از سیاست تجارت جدید کشور باشد؟
مزیت نسبی و قیمت جهانی
اقتصاددانان برای پاسخ به این سوال اولین چیزی که به ذهنشان خطور می‌کند این است که: کشور باید واردکننده فولاد باشد یا صادرکننده آن؟
برای تعیین اینکه وارد کننده باشیم یا صادرکننده باید قیمت فولاد در داخل و خارج را با هم مقایسه کنیم، اگر قیمت جهانی فولاد بالاتر از قیمت فولاد در داخل باشد، این کشور صادرکننده فولاد خواهد شد و اگر قیمت آن در داخل بالاتر از قیمت جهانی باشد این کشور واردکننده فولاد می‌شود.
با مقایسه قیمت جهانی و قیمت داخلی فولاد قبل از تجارت، مشخص می‌شود که یک کشور در تولید و صدور فولاد مزیت دارد یا خیر. قیمت داخلی فولاد، هزینه فرصت فولاد را نشان می‌دهد پس اگر هزینه تولید فولاد در کشور پایین‌تر از قیمت جهانی باشد این کشور در تولید فولاد مزیت نسبی دارد و باید تولید و صادر کند در غیر این صورت، بقیه کشورها باید تولیدکنند و این کشور از دیگر کشورها، فولاد وارد و نیاز داخلیش را تامین کند.
نکته مهمی که باید از تجارت بدانیم این است که: تجارت بین کشورها باید براساس مزیت نسبی انجام شود.
برندگان و بازندگان تجارت
کشور فرضی داستانمان را کشوری کوچک فرض کنید به طوری که رفتارهای آن تاثیری بر بازار بین‌الملل نداشته باشد. به عبارت بهتری این کشور، یک کشور قیمت‌پذیر است و خودش نمی‌تواند تاثیر زیادی بر قیمت‌های جهانی داشته باشد. پس اگر این کشور بخواهد محصولی صادر کند باید حداکثر به اندازه قیمت جهانی محصولش را قیمت گذاری کند و اگر بخواهد دست به واردات بزند هم فقط می‌تواند به همان قیمت جهانی وارد کند.
البته توجه داشته باشید که این مثال صرفا برای درک راحت‌تر این مطلب بود به عبارتی بهتری، این فرض لزوما منافع کشور را به تصویر نمی‌کشد و همیشه این طور نیست که کشورهای کوچک، منافع کمتری در تجارت بین‌الملل داشته باشند.
ضرر و زیان برای صادرکننده
فرض کنید قیمت فولاد در داخل کشور پایین‌تر از قیمت جهانی است پس اگر دست به صادرات بزنیم، قیمت فولاد تا سطح قیمت‌های جهانی بالا می‌رود. در این صورت تولیدکنندگان داخل کشور سود می‌کنند اما وضعیت مصرف‌کنندگان متفاوت خواهد بود و احتمالا وضعیتشان بدتر خواهد شد زیرا مجبورند رقمی بالاتر را برای خرید فولاد پرداخت کنند.
به عبارت دیگری صادرات، اضافه رفاه تولیدکنندگان فولاد افزایش خواهد داد اما اضافه رفاه مصرف‌کنندگان احتمالا کاهشی می‌شود.
تجارت در صورتی رفاه اقتصادی را افزایش می‌دهد که منافع برندگان بیشتر از زیان بازندگان باشد.
منافع و زیان‌های کشورها واردکننده
یک نکته مهمی را که باید به آن توجه داشته باشیم این است که اگر قیمت یک کالا(مثلا فولاد) در داخل کشوری که تجارت جهانی ندارد بالاتر از قیمت جهانی باشد، وقتی آزادسازی تجارت را انجام دهیم قیمت داخلی فولاد با قیمت جهانی برابر خواهد شد و کشور مدنظر به واردکننده فولاد تبدیل می‌شود. در این حالت وضعیتی برعکس حالت قبل اتفاق میافتد یعنی وضعیت مصرف‌کنندگان داخلی بهتر خواهد شد اما وضعیت تولیدکنندگان بدتر می‌شود زیرا مجبورند محصول خود را با قیمت پایین‌تر به فروش برسانند.
باتوجه به این موارد گفته شده متوجه شدیم که تجارت برندگان و بازندگانی خواهد داشت ولی در هر صورت منافع برندگان بیش از بازندگان است پس طبیعتا تجارت وضعیت همه را بهتر نخواهد کرد زیرا در واقعیت به ندرت می‌توان کاری کرد تا زیان ناشی از تجارت بین‌الملل جبران شود.
تاثیر وضع تعرفه بر واردات
اگر کشور فرضی داستان ما صادرکننده فولاد شود اعمال تعرفه بر فولاد تاثیری بر این کشور نخواهد داشت، اعمال تعرفه زمانی منطقی وموثر خواهد بود که کشور واردکننده فولاد باشد. پس چون عملا وارداتی انجام نشده، اعمال تعرفه باعث می‌شود قیمت فولاد در داخل از قیمت جهانی آن بالاتر باشد در این صورت عرضه‌کنندگان داخلی که در رقابت با بازار جهانی هستند میتوانند فولاد خود را به علاوه هزینه تعرفه در داخل به فروش برسانند که در نتیجه قیمت نهایی افزایش پیدا خواهد کرد. در شرایط یادشده، وضعیت خریداران بدتر می‌شود. زیرا مجبورند کالا را با قیمت بالاتر خریداری کنند. اما وضعیت فروشندگان بهتر خواهد.
مهم‌ترین تاثیر اعمال تعرفه بر محصول یا کالایی خاص، افزایش قیمت آن محصول در داخل است. در نتیجه تعرفه کاهش واردات و انتقال بازار داخلی به سمت تعادل قبل از تجارت آزاد را به دنبال خواهد داشت.
آموزه های سیاست تجاری
حالا بیایید برگردیم به سوالاتی که در ابتدای این مطلب مطرح شد:
سوال: اگر دولت صادرات و واردات را آزاد کند، قیمت فولاد چه تغییری پیدا خواهد کرد؟
با تجارت آزاد، قیمت فولاد در داخل و خارج کشور، برابر خواهد شد.
سوال:چه کسانی از تجارت ازاد سود می‌برند و چه کسانی زیان می‌بینند؟
پاسخ این سوال بستگی به آن دارد که قیمت فولاد افزایش پیدا کند یا کاهش بیابد. اگر قیمت در داخل افزایش یابد، تولیدکننده سود می‌کند و به ضرر مصرف‌کننده تمام می‌شود و اگر هم قیمت فولاد در داخل کاهش یابد، مصرف‌کننده سود و تولیدکننده ضرر می‌کند. اما نکته مهم اینجاست که در هر دو حالت، منافع تجارت آزاد بیش از زیان‌های آن است و موجب سود عده‌ای خواهد شد.
نظریه حمایت از اشتغال و نیروی کار
برخی معتقدند تجارت آزاد منفعت همه را به دنبال نخواهد داشت زیرا اگر تجارت آزاد داشته باشیم و قیمت جهانی ارزان‌تر باشد، عده‌ای از تولیدکنندگان داخل کار را رها می‌کنند و بسیاری افراد شغل خود را از دست می‌دهند. پاسخ اقتصاددانان به این موضوع این است که شاید در صنعت فولاد شغل از دست رود، اما کشوری که از آن فولاد وارد کرده‌ایم منابع مالی جدیدی از این واردات خواهد داشت و اقدام به واردات خواهد کرد در نتیجه مشاغل از یک صنعت به صنعتی دیگر انتقال می‌یابد و در نهایت رفاه کل افزایش پیدا خواهد کرد. همانطور که قبل‌تر هم گفتیم، کارگران و تولید کنندگان بالاخره به سمت شغلی خواهند رفت که آن کشور در آن مزیت نسبی دارند.
نظریه امنیت ملی
برخی معتقدند تجارت آزاد امنیت ملی را به خطر خواهد انداخت. مثلا در صنعت فولاد اگر وابسته به واردات شویم، تولید اسلحه و… ما نیز وابسته به واردات فولاد خواهد شد و این موضوع می‌تواند امنیت ملی را خدشه‌دار کند اما اقتصاددانان معتقدند در این شرایط ممکن است برخی صنایع اهمیت صنعت خود در امنیت ملی را بیش از حد بزرگ ومهم جلوه دهند و موجب شوند مصرف‌کنندگان زیان ببینند.
نظریه صنایع نوپا
برخی افراد معتقدند دولت‌ها باید از صنایع نوپا به صورت موقت حمایت کنند تا بتوانند با واردات رقابت داشته باشند. همچنین برخی صنایع قدیمی نیز معتقدند دولت باید برای اینکه آنها با شرایط جدید وفق پیدا کنند، مدتی از آنان حمایت کند اما اقتصاددانان در پاسخ به این فرضیات می‌گویند: این کار دشوار است زیرا دولت باید صنعت سودآور را انتخاب و سپس از آن حمایت کند اما این حمایت اصولا موقتی نخواهد بود و صنایع توقع حمایت دائمی خواهند داشت.
نظریه رقابت ناعادلانه
برخی معتقدند تجارت وقتی عادلانه است که قواعد تجارت در کشورها عادلانه باشد پس در صورت قواعد ناعادلانه، تجارت نیز ناعادلانه خواهد بود. برای مثال ممکن است کشوری که قرار است از آن فولاد وارد کنیم، به خرید فولاد یارانه دهد پس در این صورت رقابت تولیدکنندگان داخل با این تولیدکنندگان عادلانه نخواهد بود. اقتصاددانان معتقدند که با اجرای این کار هرچند ممکن است که در این شرایط برخی از تولیدکنندگان زیان ببیند، اما در عوض مصرف‌کننده سود خواهد کرد.
به هرحال نظرات یکسانی در مورد تجارت ازاد وجود ندارد و هنوز بعد از سال‌های سال برخی موافق تجارت آزاد و برخی دیگر مخالف آن هستند.
اشتراک گذاری
ترتیبی که مدرسه اقتصادآنلاین برای خواندن مطالب سری اقتصاد با منکیو به شما پیشنهاد می‌کند:
- ده اصل اقتصادی از دیدگاه منکیو
- چطور مثل یک اقتصاددان فکر کنیم؟
- وابستگی متقابل چیست | بررسی دو اصل پایه تجارت(مزیت نسبی و مطلق)
- انواع بازارها؛ عوامل موثر بر عرضه و تقاضا
- کشش عرضه و تقاضا چیست و عوامل موثر بر آن کدام اند؟
- تاثیر سیاست های دولت بر عرضه و تقاضا چگونه است؟
- اضافه رافاه چیست و کارایی بازار چگونه است؟
- کاربرهای عرضه و تقاضا: هزینه های وضع مالیات
- کاربردهای عرضه و تقاضا: تجارت بین الملل
- منظور از کالای عمومی و منابع مشترک چیست؟
- طرح نظام مالیاتی به چه معناست
- بررسی هزینه های تولید به چه صورت است؟
- انحصار چیست؟ بررسی منابع و انواع آن
- رقابت انحصاری چیست و چه تفاوتی با رقابت کامل دارد؟
- منظور از انحصار چند جانبه چیست؟
- منظور از نابرابری درآمد و فقر چیست؟