اضافه رفاه چیست و کارایی بازار چگونه است؟

• 1401/11/18
• 10 Comment

احتمالا  تا به حال برای شما هم پیش آمده است که قصد خرید کالایی را داشته‌اید و آن کالا از نظرتان گران بوده و به این فکر کرده‌اید که ای کاش قیمت کالا پایین‌تر بود و می‌توانستید با قیمت مناسب‌تری خرید کنید، از طرفی فروشندگان کالا همواره تمایل دارند قیمت کالا افزایش داشته باشد که البته طبیعی است، مصرف‌کنندگان دوست دارند پول کمتری بپردازند و در نقطه مقابل، عرضه‌کنندگان دوست دارند مبلغ بیشتری دریافت کنند. اما کدام یک درست می‌گویند و قیمت صحیح در یک بازار کدام است؟ به تقاضای کدام یک باید توجه کنیم؟ تقاضای تولیدکننده یا تقاضای مصرف‌کننده؟

همانطور که در قسمت‌های قبل توضیح دادیم، در یک بازار رقابتی عرضه و تقاضا قیمت را تعیین می‌کند. در واقع قیمت یک کالا تا جایی که عرضه و تقاضا برابر شود، تغییر خواهد کرد. اما سوال اصلی اینجاست که در کالایی خاص، مقدار تولید و مصرف آن کمتر از حد مطلوب است یا بیشتر از آن یا اینکه دقیقا برابر با حد مطلوب است؟
بیایید برای پاسخ به این سوال، به اصول ده گانه منکیو برگردیم. براساس اصول منکیو، بازارها روشی خوب برای سازمان‌دهی فعالیت‌های اقتصادی هستند این اصل، مسئله‌ای است که اقتصاد رفاه آن را به خوبی می‌تواند توضیح دهد.

اقتصاد رفاه به ما می‌گوید قیمت صحیح، قیمتی است که عرضه و تقاضا در کالایی خاص را برابر کند. قیمتی که براساس برابر شدن عرضه و تقاضا تعیین شود، بهترین قیمت است زیرا منافع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان را به حداکثر می‌رساند.

 

تمایل به پرداخت

فرض کنید مجموعه‌ای کمیاب از پوسترهای قدیمی را در اختیار دارید و می‌خواهید این مجموعه را در یک مزایده به فروش بگذارید. چهار نفر در این مزایده شرکت کرده‌اند و شما قیمت پایه را پنج دلار نظر گرفته‌اید، پیشنهاد نفر اول برای این مجموعه بیست دلار، نفر دوم سی دلار، نفر سوم پنجاه دلار و پیشنهاد نفر چهارم هفتاد دلار است. قیمت‌های پیشنهادی هر فرد در اینجا، تمایل به پرداخت او را نشان می‌دهد.

به طور کلی تمایل به پرداخت یعنی هر مصرف‌کننده چه ارزشی برای کالایی خاص مدنظر دارد، در این مزایده نفر اول و دوم به طور خودکار حذف خواهند شد و نفر چهارم می‌تواند با قیمتی بیشتر از پیشنهاد نفر سوم(یعنی مبلغی بالاتر از پنجاه دلار)  کالا را خریداری کند. در اینجا این نفرچهارم منافعی را به دست آورده است زیرا حاضر بود برای خرید آلبوم هفتاد دلار بپردازد ولی این اتفاق رخ نداد، او در یک چانه زنی شرکت کرده و با وجود اینکه حاضر بود برای خرید پوسترها هفتاد دلار بپردازد حالا  پنجاه و پنج دلار پرداخت کرده و به عبارتی بهتر توانسته پانزده دلار سود کسب کرده است در اینجا این فرد یک اضافه رفاه مصرف‌کننده معادل پانزده دلار کسب کرده است.

اضافه رفاه مصرف ‌کننده

اضافه رفاه مصرف کننده مساوی است با تفاوت میان رقمی که مصرف‌کننده حاضر بود بپردازد با رقم پایین‌ تری که پرداخت کرده است. مثلا اگر شما بخواهید برای کالایی دو میلیون تومان پرداخت کنید، اما در یک حراجی همان کالا را با یک میلیون تومان بدست آورید، شما در اینجا اضافه رفاهی به ارزش یک میلیون تومان خواهید داشت.

در اینجا یک سوال مهم مطرح می‌شود، آن هم اینکه آیا اضافه رفاه مصرف‌کننده معیار خوبی برای محاسبه رفاه اقتصادی است؟

باتوجه به آنچه تا اینجا آموختیم متوجه شدیم که اضافه رفاه مصرف‌کننده، ابزاری است که منافع دریافتی مصرف‎کنندگان از نظر خود آنان را اندازه‌گیری می‌کند بنابراین اگر شما یک سیاست گذار باشید و بخواهید ترجیحات خریداران را در نظر بگیرید، اضافه رفاه مصرف‌کننده معیار مناسبی برای محاسبات شما خواهد بود اما همیشه هم اینطور نیست، مثلا یک معتاد حاضر است قیمت بالایی برای مواد مخدر بپردازد که ما در اینجا طبیعتا نمی‌توانیم بگوییم قیمت پایین‌تر مواد مخدر افزایش رفاه او را به دنبال دارد اما به طور کلی در بسیاری از بازارها، اضافه رفاه مصرف‌کننده حاکی از رفاه اقتصادی در آن جامعه است.

اقتصاددانان کلاسیک اصولا معتقدند که تصمیم‌های مصرف‌کنندگان کاملا عقلایی است و ترجیحاتشان باید مورد ملاحظه و توجه قرار بگیرد، در این صورت مصرف‌کنندگان بهترین قضاوت‌کننده در مورد منافع حاصل از خرید کالا هستند.

 

اضافه رفاه تولیدکننده

فرض کنید می‌خواهید فردی را برای نظافت خانه خود استخدام کنید. در اینترنت یک آگهی می‌گذارید و خانه خود را به فردی می‌سپارید که حاضر است با قیمت کمتری خانه را تمیز کند. چهار نفر آگهی را می‌بینند و تمایل خود را برای تمیز کردن خانه اعلام می‌کنند. طبیعتا قیمتی که افراد به شما پیشنهاد می‌کنند باید از هزینه‌هایشان بیشتر باشد تا سودی کسب کند. مثلا اگر هزینه آمدن به خانه شما، خرید وسایل برای تمیز کردن و... صد دلار باشد، افراد برای آن که سود کنند باید رقمی بالاتر از صد دلار پیشنهاد دهند.

حالا فرض کنید نفر اول با صد و بیست دلار، نفر دوم با صد وچهل دلار، نفر سوم با صد و پنجاه دلار و نفر چهارم با صد و هفتاد دلار حاضر است کارنظافت را برای شما انجام دهد. شما در این حالت طبیعتا کار را به کسی می‌سپارید که کمترین رقم را پیشنهاد کرده، یعنی نفر اولی که صد و بیست دلار پیشنهاد داده، در این حالت اضافه رفاه تولیدکننده بیست دلار است.

اضافه رفاه تولیدکننده برابر است با مبلغی که فرد دریافتی یک نفر منهای هزینه‌های تولیدش، یعنی اگر انجام کاری برای شما پنجاه دلار هزینه داشته باشد و کارفرما هفتاد دلار به شما پرداخت کند، اضافه رفاه تولید شما بیست دلار خواهد بود.

 

 

کارایی بازار

اضافه رفاه تولیدکننده و مصرف‌کننده دو ابزاری هستند که اقتصاددانان برای مطالعه رفاه خریداران و فروشندگان یک بازار از آن استفاده می‌کنند، این دو مفهوم به ما کمک می‌کند تا به یک پرسش اساسی در اقتصاد پاسخ دهیم آن هم اینکه:

آیا تخصیص منابع توسط بازار آزاد در هر وضعیتی مطلوب است؟

 

برای پاسخ به این سوال اجازه دهید شما را با آقای "برنامه ‌ریز اجتماعی بخشنده" آشنا کنیم. برنامه ریز اجتماعی بخشنده فردی فرضی است که می‌توانیم در تجزیه و تحلیل کارایی یک بازار از او کمک بگیریم. این فرد حاکمی آگاه و قدرتمند است که هدفی جز حداکثر کردن رفاه در جامعه ندارد.

این فرد برای کارایی بازار باید چه کند؟ خریداران و فروشندگان را به حال خود بگذارد تا بازار متعادل شود؟ یا باید حتما کاری در این راستا انجام دهد؟

برای پاسخ به این پرسش باید بررسی کنیم تا متوجه شویم که یک برنامه ریز چطور سطح رفاه اقتصادی در یک جامعه را مشخص می‌کند. یک معیار کلی‌تر برای اندازه‌گیری رفاه تولیدکننده و مصرف‌کننده وجود دارد که به آن اضافه رفاه کل گفته می‌شود. اگر بخواهیم رفاه یک جامعه را اندازه بگیریم می‌توانیم اضافه رفاه تولیدکننده و مصرف‌کننده را در کنار یکدیگر قرار دهیم.

اضافه رفاه کل مساوی است با مجموع اضافه رفاه تولیدکننده و مصرف‌کننده، به عبارت بهتر اضافه رفاه کل برابر است با ارزش کالاها برای خریداران منهای هزینه فروشندگان.

در صورتی که با یک تخصیص منابع درست، اضافه رفاه کل را به حداکثر برسانیم در این صورت می‌گوییم تخصیص کارا یا کارآمد انجام شده است.

نکته مهم اینجاست که تخصیصی ناکارآمد باعث می‌شود بخشی از منافع ناشی از مبادله بین خریداران و فروشندگان از دست برود. (مثلا فروشندگان کالایی را با حداقل هزینه تولید نکنند که در این صورت اضافه رفاه تولید کننده کاهش می یابد.)

اشتراک گذاری