منظور از کالاهای عمومی و منابع مشترک چیست؟

• 1401/12/01
• 10 Comment

همواره در دنیا کالا و خدماتی وجود دارند که شما به عنوان مصرف‌کننده هیچ هزینه‌ای برای آن نمی‌پردازید از جمله جنگل‌، کوه، دریا، سواحل و... از طرفی دولت نیز وظیفه دارد کالا و خدمات رایگانی همچون پارک، سالن‌های ورزشی، استخر و.. را برای ما فراهم ‌کند. کالا و خدمات رایگان در تجزیه و تحلیل‌های اقتصادی چالش‌های زیادی را ایجاد کرده‌اند و همواره محل بحث اقتصاددانان بوده‌اند.

باتوجه به آنچه تاکنون آموختیم، می‌دانیم که اکثر کالاها در اقتصاد توسط بازار تخصیص پیدا می‌کنند، به این صورت که شما به عنوان مصرف‌کننده پولی برای کالا پرداخت می‌کنید و فروشنده نیز به عنوان عرضه‌کننده کالا، مبلغی را از شما دریافت می‌کند. وقتی کالایی بدون قیمت و به صورت رایگان در اختیار مصرف‌کننده قرار بگیرد، نیروهای بازار که تخصیص منابع در اقتصاد را انجام می‌دهند دیگر حضور نداشته و غایب هستند.

در این مطلب قصد داریم به بررسی مسایل ناشی از کالاهای بدون قیمت بپردازیم. این تجزیه تحلیل با کمک یکی از ده اصل اقتصادی منکیو انجام می‌شود. دولت‌ها می‌توانند نتایج یا پیامدهای بازار را بهبود ببخشند، وقتی یک کالا بدون قیمت باشد تولید کنندگان بخش خصوصی از تولید و مصرف آن به طور واقعی اطمینان ندارند پس در این شرایط، دولت باید ورود کند و ناتوانی و شکست بازار را برطرف کند و در نتیجه موجب بهبود رفاه اقتصادی شود.

 

انواع کالاها در اقتصاد

برای تقسیم بندی کالاها در اقتصاد، ابتدا باید به دو پرسش اساسی پاسخ دهیم:

پرسش اول این است که آیا کالا استثناپذیر یا محروم‌کردنی نیست؟ یعنی آیا می‌توانیم برخی افراد را از استفاده آن محروم کنیم؟

پرسش دوم این که آیا کالا رقیب یا مانع‌الجمع است؟ یعنی اگر فردی از آن استفاده کند، لذت آن کالا برای دیگران کاهش خواهد یافت؟

 

با جواب دادن به این دو سوال می‌توانیم کالاها را به چهار دسته مختلف تقسیم کنیم:

1. کالاهای خصوصی: کالاهای خصوصی کالاهایی استثناپذیر و مانعه‌الجمع هستند. مثلا شیرینی یک کالای خصوصی است زیرا می‌توان آن را در اختیار برخی افراد قرار نداد و اگر یک شیرینی را به کسی بدهید، دیگران نمی‌توانند دقیقا همان شیرینی را داشته باشد. غالب کالاهایی که در اقتصاد مورد بررسی قرار می‌گیرند، در کالاهای خصوصی است یعنی ساز و کارهای عرضه و تقاضا بر روی این مدل کالا صادق خواهد بود.

 

2. کالاهای عمومی: این کالاها بر خلاف کالاهای خصوصی، نه استثناپذیر هستند و نه مانع‌الجمع زیرا نمی‌توانید کسی را از مصرف این نوع از کالا محروم کنید. مثلا امنیت یک کالای عمومی است چون اگر شما امنیت داشته باشید، سایر افراد از امینت محروم نخواهند شد.

3. منافع مشترک: این دسته از کالاها مانع‌الجمع هستند اما استثنا پذیر نیستند. برای مثال اگر کسی درختان را قطع کند و با هیزم آن، خانه خود را گرم کند، ذخیره هیزم برای نفر بعدی کاهش پیدا خواهد کرد. از طرفی استثناپذیر هم نیست زیرا شما نمی‌توانید افراد را از این کار محروم و یا با سیاست‌های دستوری اجازه این کار را از او بگیرید.

4. انحصار طبیعی: این اصطلاح زمانی به کار می‌رود که یک کالا محروم کردنی باشد ولی مانع‌الجمع نباشد. مثلا اگر بخواهیم از شهری در برابر آتش سوزی محافظت کنیم این کار امکان پذیر است اما اگر آتش نشانان بخواهند از همه خانه‌های شهر محافظت کنند، شاید این کار ممکن نباشد و برخی خانه‌ها در آتش‌سوزی بسوزند.

 

حالا که با انواع مختلف کالا آشنا شدید، بیایید باهم به بررسی کالاهایی بپردازیم که استثناپذیر یا محروم‌کردنی نیستند و در نتیجه به طور رایگان در اختیار همه مردم قراردارند.

 

برخی از کالاهای عمومی از درجه اهمیت بالایی برخوردار هستند که سه دسته از مهم‌ترین آن‌ها را باهم بررسی خواهیم کرد:

1. دفاع ملی: دفاع ملی یکی از قدیمی‌ترین کالاهای عمومی است. این کالا علاوه بر قدیمی بودن، از گران‌ترین کالاهای عمومی نیز محسوب می‌شود. برای درک این موضوع کافی است نگاهی به بودجه دفاعی کشورهای مختلف داشته باشید. کشورها همواره مبلغ زیادی را صرف دفاع ملی می‌کنند.

 

2. پژوهش‌های بنیادی: تولید و ایجاد دانش، یک کالای عمومی به شمار می‌رود. برای مثال، نیوتن جاذبه زمین را کشف کرد و اکنون هزاران هزار دانشمند در سراسر جهان، از این کالا استفاده می‌کنند بدون اینکه هزینه‌ای برای آن بپردازند.

3. مبارزه با فقر: بسیاری از برنامه‌های اقتصادی دولت‌ها با هدف فقرزدایی طراحی شده‌، البته اقتصاددانان در این باره که دولت‌ها باید چه نقشی در فقرزدایی داشته باشند، اختلاف نظر دارند.

 

مشکل تجزیه و تحلیل هزینه - فایده

باتوجه به آنچه گفته شد، دولت فراهم‌کننده کالاهی عمومی است زیرا بخش خصوصی به راحتی نمی‌تواند به مقدار کارآمد تولید این کالاها دست پیدا کند. بنابراین نخستین گام این است که نقش دولت در تولید و ارائه کالای عمومی را مشخص کنیم، علاوه بر این باید در گام بعدی، انواع کالاهای عمومی و مقدار تولید هر یک از این کالاها را مشخص کرد.

فرض کنید دولت می‌خواهد بزرگ راهی جدید تاسیس کند، در این شرایط باید ببیند منافع تاسیس این بزرگراه برای مردم و نیز هزینه تاسیس بزرگ راه چقدر خواهد بود. وقتی این کار انجام شد حالا باید گروهی از مهندسین را برای بررسی تجزیه تحلیل هزینه و فایده و منافع حاصل از پروژه‌ها استخدام کرد.

کار تجزیه تحلیل کنندگان در این عرصه سخت است زیرا یک بزرگ راه به مدت طولانی مورد استفاده همه مردم قرار خواهد گرفت، بنابراین نمی‌توان آن را به راحتی ارزش گذاری کرد و نظارت کارآمد برای تولید کالای عمومی بسیار دشوارتر از نظارات برای تولید کالای خصوصی است.

 

منابع مشترک یا عمومی

 

منابع عمومی، کالاهای عمومی استثناپذیری که در پاراگراف‌های بالاتر اشاره کردیم نیستند. این منابع به طور رایگان در اختیار کسانی قرار می‌گیرد که می‌خواهند از آن استفاده کنند. این منابع از نوع مانع‌الجمع هستند زیرا استفاده یک فرد از آن، بهره‌مندی سایر افراد از این منابع را کاهش خواهد داد بنابراین سیاستگذاران باید به این پرسش پاسخ دهند که استفاده از این منابع باید چقدر باشد؟

در اقتصاد به این مساله تراژدی مشترکات می‌گویند. برای تفهیم تراژدی مشترکات بیایید تا با هم یک مثال بررسی کنیم:

تصور کنید در یک شهر زندگی افراد از طریق صید و ماهیگیری می‌گذرد، تا مدتی همه افراد می‌توانند ماهی بگیرند و با فروش آن زندگی خود را سپری کنند اما با گذشت زمان جمعیت شهر به مرور افزایش پیدا می‌کند در نتیجه صید ماهی‌ نیز بیشتر می‌شود، هر فرد هم بدون توجه به اینکه ماهیگیری یک کالای عمومی است، به طور بی‌رویه و برای کسب سود خود به ماهیگیری می‌پردازد. در نهایت تعداد ماهی‌ها در این شهر کاهش خواهند یافت و دیگر همه افراد نمی‌توانند به راحتی به ماهیگیری و گذران عمر خود بدین روش بپردازند. دولت‌ها در چنین شرایطی می‌توانند با سیاست‌های بازدارنده مثل گرفتن مالیات و... ماهیگیری در این شهر را محدود کنند.

درس مهمی که تراژدی مشترکات به ما می‌دهد این است که وقتی شخصی از منابع مشترک عمومی استفاده می‌کند، مطلوبیت و بهره‌مندی سایر افراد از این کالاها کاهش پیدا خواهد کرد. البته دولت در این شرایط حتی می‌تواند با وضع قوانین و مقررات، کالای عمومی را به کالای خصوصی تبدیل کند.

اشتراک گذاری