اتفاقات عجیبی که در همین چند سال اخیر در جهان افتاده را در نظر بگیرید، مثلا جنگ روسیه و اکراین یا همین ویروس کرونا هر دو تاثیر زیادی در ساختار اقتصاد جهانی گذاشتند، اتفاقاتی که سبب شد قیمت بسیاری از کالاها و خدمات در سرتاسر جهان افزایش پیدا کند.
یا مثلا تصور کنید یک موج سرمای ناگهانی وارد کشور می‌شود که به نابودی تمام محصولات کشاورزی ختم می‌گردد. این اتفاق باعث می‌شود که قیمت محصولات کشاورزی افزایش پیدا کند. به عبارت بهتری این اتفاقات باعث می‌شود عرضه و تقاضای بازار از حالت طبیعی خود خارج شوند.
یکی از مهمترین و پایه‌ای ترین مباحث اقتصاد، درک درست نظام عرضه و تقاضا و درک ساختار بازارهاست. اقتصاد براساس عرضه و تقاضا کار می‌کند، به عبارت بهتری عرضه و تقاضاست که می‌تواند قیمت و میزان تولید کالا را مشخص کند.
در این مجموعه مطلب به تفصیل در مورد این مفهوم اقتصادی بحث خواهیم کرد تا بتوانیم درک درستی از ساز و کار اقتصادی پیدا کنیم.
بازارها و رقابت
عرضه و تقاضا به رفتار مردم و چگونگی برخورد آن‌ها در بازارها مربوط می‌شود. هر بازاری دو سمت دارد، خریدار در یک طرف و فروشنده در طرفی دیگر هستند خریداران متقاضی محصول هستند و میزان تقاضا را تعیین می‌کنند و فروشندگان نیز عرضه کننده محصول هستند و میزان عرضه آن را تعیین می‌کنند. پیش از آن که به بحث اصلی وارد شویم، بیایید نگاهی به انواع بازارها داشته باشیم.
-
بازارهای رقابتی
بازار رقابتی به بازاری گفته می‌شود که در آن فروشندگان و خریداران زیادی وجود دارند و هیچ یک از خریداران و فروشندگان نمی‌توانند تاثیر خاص بر قیمت‌ها بگذارند مثلا بازار فروش کیک، یک بازار رقابتی است، چرا که شما می‌توانید از هر فروشنده‌ای کیک بخرید و سایر افراد نیز می‌توانند برای خرید کیک به هر فروشنده‌ای که می‌خواهند، مراجعه کنند. در این بازارهای رقابتی، یک فروشنده خاص نمی‌تواند ناگهان قیمت‌ها را افزایش دهد چون همه فروشندگان از یک قیمت تبعیت می‌کنند. در این بازار اگر فروشنده‌ای بخواهد با قیمت بالاتری کالا ارائه کند، کسی از او خرید نخواهد کرد و اگر بخواهد با قیمتی پایین‌تر از سایرین کالا ارایه کند نیز ضرر می‌کند. در این بازارها چون رقابت حرف اول را می‌زند عرضه کنندگانی که با کیفیت پایینی محصول تولید می‌کنند یا با قیمت بالایی عرضه می‌کنند از دور رقابت خارج می‌شوند چون مردم به راحتی می‌توانند از جایگزین دیگری محصول را تهیه کنند.
بازار رقابتی کامل دو ویژگی مهم دارد:
اول اینکه کالاهایی که برای فروش عرضه می‌شوند، کاملا یکسان و همگن هستند.
دوم اینکه تعداد فروشندگان و خریداران انقدر زیاد است که کسی نمی‌تواند اثری بر قیمت بازار داشته باشد.
در این بازار، خریداران و فروشندگان قیمتی که توسط بازار تعیین شده است را می‌پذیرند.
-
بازارهای انحصاری
هرچند کالاهای بسیاری وجود دارد که در بازار رقابتی به فروش می‌رسند اما همه کالاها در بازار رقابتی فروخته نمی‌شوند، برخی بازارها تنها یک فروشنده دارند و فروشندگان هستند که قیمت کالا را تعیین می‌کنند نه بازار، زیرا در بازار انحصاری فقط یک عرضه کننده وجود دارد و آن عرضه کننده می‌تواند تعداد کمتری کالا عرضه کند تا تعادل عرضه تقاضا را بهم بزند و قیمت‌ها را بالا ببرد.
این بازارها به بازارهای انحصاری و یا بازارهای انحصارگر معروف هستند. صنعت خودرو در ایران مثال بارز یک بازار انحصاری است.
-
بازارهای چند جانبه
برخی بازارها نیز وجود دارند که بین دو بازار رقابت کامل و انحصار قرار می‌گیرند. این بازارها، بازارهای چند جانبه نامیده می‌شوند. در این بازارها تعداد کمی فروشنده وجود دارد که با یکدیگر رقابت خصمانه ندارند. شرکت‌های هواپیمایی مثالی برای این بازارها محسوب می‌شوند یا مثلا در ایران اپراتورهای تلفن همراه، بازارهای چندجانبه محسوب می‌شوند.
-
بازار رقابت انحصاری
در این بازارها تعداد زیادی فروشنده داریم که محصول آن‌ها با محصولات فروشندگان دیگر متفاوت است. بنابراین محصولات این فروشندگان شبیه هم نیستند و هر فروشنده می‌تواند قیمت محصول خود را تعیین کند.
مثلا لبنیات مثال بسیار خوبی از این بازار هستند، فروشندگان محصولات لبنی در ایران بسیار زیاد هستند حتی هنوز هم علاوه بر اینکه کارخانه‌های زیادی وجود دارند، لبنیات به صورت سنتی نیز هنوز در حال فروش هستند هرکدام هم یک مزیت خاصی خود را دارند و طبیعتا هرکدامشان می‌توانند محصولاتشان را با قیمت متفاوتی ارائه کنند.
عوامل موثر بر تقاضا
حالا که با انواع بازارها آشنا شدید، بد نیست بدانید همواره علل متعددی بر روی تقاضای مصرف‌کنندگان اثر می‌گذارد پس بیایید با هم این عوامل را بررسی کنیم:
- قیمت کالا: یکی از عوامل موثر بر تقاضا، قیمت کالا است. اگر قیمت کیک از ۱۰ به ۵ دلار کاهش یابد، احتمالا تقاضای مصرف‌کنندگان برای خرید کیک افزایش خواهد داشت و همچنین اگر قیمت یک کالا افزایش یابد طبیعتا انتظار داریم تقاضا برای خرید آن کالا کاهش پیدا کند، به عبارت بهتری بین قیمت کالا و میزان تقاضای آن کالا رابطه معکوسی وجود دارد. در اقتصاد این ارتباط معکوس را قانون تقاضا می‌نامیم.
- درآمد افراد: یکی دیگر از مهمترین عواملی که بر تقاضا تاثیر دارد، درآمد افراد است. اگر درآمد افراد کاهش داشته باشد، عموما تقاضا برای محصولات نیز کاهش خواهد داشت. البته همیشه این طور نیست برای مثال فرض کنید که این ماه صد دلار کمتر حقوق می‌گیرید، در این صورت احتمالا برای تردد به جای تاکسی از مترو استفاده خواهید کرد به عبارت بهتری، با کاهش درآمد احتمالا تقاضای شما برای استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی افزایش خواهد داشت. در اقتصاد به کالاهایی که به هنگام کاهش درآمد افراد تقاضا برایشان افزایش پیدا می‌کند، کالاهای پست گفته می‌شود.
- قیمت سایر کالاها: قیمت سایر کالاها نیز بر قیمت کالایی خاص تاثیر دارد. در یک دسته بندی خاص کالاها در اقتصاد به دو دسته تقسیم می‌شوند، کالاهای مکمل و کالاهای جایگزین. کالاهای مکمل مثل شیر و کیک هستند، کیک از شیر درست می‌شود پس اگر قیمت شیر افزایش داشته باشد، قیمت کیک نیز افزایش خواهد داشت بنابراین افزایش قیمت شیر می‌تواند تقاضا را برای خرید کیک کاهش دهد. کالاهای جایگزین هم مثل چای و قهوه هستند افزایش قیمت چایی باعث می‌شود تقاضا برای چای کم شده و مردم به کالاهای جایگزین مثل قهوه رو بیاورند پس افزایش قیمت چای می‌تواند تقاضا را برای قهوه افزایش دهد.
- سلیقه: موضوع دیگری که بر تقاضا موثر است، سلیقه افراد است. اگر مردم یک کشور قهوه دوست داشته باشند، تقاضا برای قهوه در آن‌جا زیاد است. البته اقتصاددانان تلاش نمی‌کنند تا به موضوع سلیقه بپردازند زیرا این موضوع کاملا روان‌شناختی است و در این حوزه اقتصاد قرار نمی‌گیرد(در شاخه‌ای از اقتصاد به نام اقتصاد رفتاری این موارد بحث و بررسی می‌شود)
- انتظارات: اجازه بدهید این قسمت را با مثال توضیح دهیم، اگر در برهه‌ای از زمان عموم افراد جامعه انتظار افزایش قیمت شکر را داشته باشند، طبیعتا قیمت شکر افزایش خواهد یافت چرا که مردم به بازارها هجوم می‌برند برای خرید شکر و طبیعتا با افزایش تقاضا و بیشتر نشدن عرضه، قیمت‌ها نیز بیشتر می‌شوند.
عرضه
تا اینجا راجع به تقاضا صحبت شد اما در مقابل تقاضا ما مبحث عرضه را داریم، عرضه سمت دیگر بازار است. به طور کلی میزان عرضه یک کالا یا خدمات، مقداری از آن کالاست که فروشندگان تمایل به فروش دارند.
عوامل موثر بر عرضه
مانند تقاضا عوامل زیادی بر عرضه کالاها و خدمات نیز اثر خواهند داشت که در ادامه به بررسی این عوامل خواهیم پرداخت:
- قیمت کالا: مانند تقاضا در عرضه نیز قیمت، مولفه مهمی است. فرض کنید شما یک کارخانه تولید کیک دارید حالا اگر قیمت کیک بالا باشد، شما تمایل دارید تا میزان بیشتری کیک بفروشید و سود بیشتری کسب کنید پس طبیعتا عرضه را بالا می‌برید و به طور متقابل اگر قیمت منطقی نباشد، عرضه کالا برای شما توجیه اقتصادی ندارد و کمتر عرضه خواهید کرد و یا حتی ممکن است به طور کل دیگر عرضه نکنید.
- قیمت نهاده‌های تولید: اگر برای تولید کیک به شیر، آرد، تخم مرغ و… نیاز باشد، قیمت تمام این کالاها بر عرضه کیک تاثیر خواهد گذاشت. برای مثال وقتی قیمت شیر و آرد افزایش یابد، تولید کیک دیگر با همان قیمت سابق برای شما سود زیادی نخواهد داشت.
- فناوری: اگر فناوری خاصی ایجاد شود که هزینه تولید کیک کاهش باید، این کار باعث می‌شود میزان عرضه آن محصول بالاتر رود.
- انتظارات: اگر عرضه کننده‌ای انتظار داشته باشد که قیمت کالایش در آینده افزایش می‌یابد، عرضه آن محصول در حال را کاهش خواهد داد و یا متوقف می‌کند.
اشتراک گذاری
ترتیبی که مدرسه اقتصادآنلاین برای خواندن مطالب سری اقتصاد با منکیو به شما پیشنهاد می‌کند:
- ده اصل اقتصادی از دیدگاه منکیو
- چطور مثل یک اقتصاددان فکر کنیم؟
- وابستگی متقابل چیست | بررسی دو اصل پایه تجارت(مزیت نسبی و مطلق)
- انواع بازارها؛ عوامل موثر بر عرضه و تقاضا
- کشش عرضه و تقاضا چیست و عوامل موثر بر آن کدام اند؟
- تاثیر سیاست های دولت بر عرضه و تقاضا چگونه است؟
- اضافه رافاه چیست و کارایی بازار چگونه است؟
- کاربرهای عرضه و تقاضا: هزینه های وضع مالیات
- کاربردهای عرضه و تقاضا: تجارت بین الملل
- منظور از کالای عمومی و منابع مشترک چیست؟
- طرح نظام مالیاتی به چه معناست
- بررسی هزینه های تولید به چه صورت است؟
- انحصار چیست؟ بررسی منابع و انواع آن
- رقابت انحصاری چیست و چه تفاوتی با رقابت کامل دارد؟
- منظور از انحصار چند جانبه چیست؟
- منظور از نابرابری درآمد و فقر چیست؟