منظور از انحصار چند جانبه چیست؟

• 1401/12/01
• 10 Comment

همان طور که در مطالب قبل اشاره کردیم، متوجه شدیم که در بازار رقابتی تعداد فروشندگان بسیار زیاد است و هیچ یک از فروشندگان و خریداران نمی‌توانند بر این بازار تاثیر خاصی بگذارند و همچنین گفتیم در مقابل بازار رقابتی، بازار دیگری وجود دارد که به آن بازار انحصاری می‌گوییم. در بازار انحصاری، تنها یک عرضه‌کننده وجود دارد که قیمت را تعیین می‌کند.

اما بازارهای دیگری هم وجود دارند که در میان این دو بازار قرار می‌گیرند، بازارهایی که نه رقابتی هستند و نه انحصاری، در این بازارها، بنگاه‌ها رقیب یکدیگر هستند اما رقابت در حدی نیست که بنگاه‌ها قیمت‌پذیر شود. اقتصاددانان به این وضعیت، رقابت انحصاری می‌گویند.

پس تا اینجا متوجه شدیم که ما یک نوع رقابت کامل داریم و یک نوع هم رقابت ناقص، در ادامه این مطلب در خصوص انواع رقابت ناقص صحبت خواهیم کرد و نوع خاصی از بازارها که به انحصار چند جانبه شهرت دارد را به طور مفصل بررسی خواهیم کرد.

بازار انحصار چندجانبه بازاری است که در آن تنها چند فروشنده وجود دارد و در نتیجه منافع هر یکی از فروشندگان بر منافع سایر فروشندگان تاثیر خواهد داشت.

 

انحصار رقابتی و انحصار چندجانبه

در اقتصاد دو نوع بازار رقابت ناقص وجود دارد:

1. بازار انحصار چندجانبه فروش: در این بازار تعداد اندکی فروشنده وجود دارد و هر فروشنده محصولی مشابه و یکسان با دیگران را به فروش می‌رساند. برای مثال می‌توان بازار نفت خام را در این دسته قرار داد.
2. بازار قابت انحصاری: در این بازار تعداد بسیار زیادی فروشنده، محصول مشابهی را تولید و عرضه می‌کنند، محصولاتی که کاملا یکسان نیست. بازارهای سی دی، بازی‌های رایانه‌‌ای، فیلم سینمایی و... از جمله این بازارها به حساب می‌آیند. در بازار رقابت انحصاری، هر یک از بنگاه‌ها نوعی انحصار در تولید محصول دارند اما بنگاه‌های بسیار زیادی وجود دارند که مشابه همان کالا را تولید و برای جلب مشتری با سایر بنگاه‌ها رقابت می‌کنند.

 

بازارهایی با تعداد اندک فروشنده

از آنجایی که در بازار انحصار چندجانبه تعداد اندکی فروشنده وجود دارد، عنصر کلیدی در این بازارها تمایل به همکاری یا عدم همکاری بین بنگاه‌هاست. در این بنگاه‌ها فروشندگان شبیه به انحصارگران عمل می‌کنند، یعنی تعداد اندکی تولید می‌کنند و قیمتی بالاتر از هزینه تولید نهایی را بر محصول خود می‌گذارند.

انحصار دو جانبه

بازاری را تصور کنید که در آن تنها دو فروشنده وجود دارد. این بازار به بازار انحصار دو جانبه معروف است، در این بازار تنها دو فروشنده وجود دارد که به عرضه محصول در بازار می‌پردازند.

 

کارتل چیست؟

در بازار رقابتی کامل، عرضه‌کنندگان برای تولید، قیمت را با هزینه نهایی برابر خواهند کرد اما در بازار انحصاری به این صورت نیست و همواره میزان عرضه از سطح بهینه کمتر است.

در برخی بازارهای انحصار چند جانبه و دو جانبه، اتفاق دیگری برای تعیین میزان قیمت و تولید رخ می‌دهد. در این بازارها، عرضه‌کنندگان سعی دارند که برای تعیین قیمت و میزان تولید با یکدیگر به توافق برسند، چنین توافقی بین بنگاه‌ها برای تعیین قیمت و میزان تولید، تبانی نامیده می‌شود و به بنگاه‌هایی که این کار را انجام می‌دهند، کارتل می‌گوییم. در یک کارتل، نه تنها در مورد سطح تولید کل توافق می‌شود، بلکه در مورد سطح تولید هر یک از اعضا نیز اجماع نظر انجام می‌گیرد.

 

تعادل بازار انحصار چندجانبه

درست است که انحصارگران در بازارهای چندجانبه، علاقه زیادی به ایجاد کارتل و کسب سود دارند اما چنین کاری به این راحتی امکان پذیر نیست، چرا که به عنوان مثال قوانین ضدتبانی عموما از توافق میان انحصارگران جلوگیری می‌کند، از طرفی منازعات میان اعضای کارتل برای تقسیم سود بازار، اصولا توافق بین آن‌ها را نشدنی می‌کند. هرچقدر هم کارتل بزرگ تر شود امکان دستیابی به توافق، به همان میزان کاهش پیدا خواهد کرد. همچنین هرچه اعضای یک بازار انحصار چندجانبه افزایش یابد، این بازار را به بازار رقابتی بیشتر شبیه می‌کند و قیمت به سمت هزینه نهایی نیل خواهد یافت و مقدار تولید به سطح تولید بهینه نزدیک خواهد شد.

 

 

نظریه بازی‌ها و همکاری اقتصادی

بنگاه‌ها در بازار انحصار چندجانبه تمایل دارند تا وضعیت خود را به وضعیت انحصاری نزدیک کنند اما این کار به شکل گیری همکاری بین بنگاه‌های مختلف نیاز دارد. برای بررسی دقیق‌تر همکاری اقتصادی، لازم است کمی در مورد نظریه بازی‌ها بدانیم.

کار اصلی نظریه بازی‎ها، مطالعه نحوه رفتار مردم در موقعیت‌های مهم و راهبردی است. یعنی فارغ از بررسی شرایط مختلفی که افراد به هنگام تصمیم‌گیری با آن مواجه خواهند شد،  باید واکنش سایر افراد را هم مورد توجه  قرار داد و به آن توجه کرد.

پس باتوجه به اینکه تعداد بنگاه‌ها در بازار انحصار چندجانبه محدود است، هر بنگاه باید تصمیمات خود را براساس واکنش سایر بنگاه‌ها عملی کند. به عبارت بهتری، بنگاه‌ها باید در این بازارها بدانند که سودشان نه تنها به مقدار تولید خود که به مقدار تولید سایر بنگاه‌ها نیز بستگی دارد.

در بازار رقابتی و انحصار کامل، نیازی به نظریه بازی‌ها نداریم چون در بازار رقابت کامل، هر بنگاه در مقابل کل بازار به حدی کوچک است که کارهایش تاثیری بر بازار نخواهد گذاشت. در بازار انحصار کامل نیز یک بنگاه منحصر به فرد داریم و تعاملات راهبردی بین بنگاه‌های مختلف عملا در این بازار معنایی ندارد اما در بازارهای انحصار چند جانبه، نظریه بازارها نقشی کلیدی ایفا می‌کند.

 

معمای زندانی

فرض کنید دو زندانی به جرم حمل اسلحه، به یک سال زندان محکوم شده باشند. حالا پلیس به این دو نفر مشکوک شده که علاوه بر حمل اسلحه، از بانک هم سرقت کرده‌ باشند. اما پلیس دلایل کافی برای اثبات این ادعا ندارد. بنابراین هر دو نفر را به اتاق‌های مجزا می‌برد و به آن‌ها می‌گوید: اگر به سرقت اعتراف کنید و حقایقی در باره شریک جرم خود بگویید، آزاد خواهید شد و شریک شما 20سال زندانی می‌شود. همچنین اگر شریک شما هم اعتراف کند، به دلیل کاهش هزینه دادرسی هر یک به 8سال زندان محکوم می‌شوید.   

رفتار این دو مجرم به چه صورت خواهد بود؟

اگر این دو فرد تنها منفعت خود را مدنظر قراردهند، چند حالت به وجود می‌آید و زندانی اول یکی از مدل‌های زیر را اجرایی خواهد کرد:

1. اگر طرف مقابل سکوت کند، بهترین کاری که من می‌توانم انجام دهم اعتراف به جرم  طرف مقابل است پس من در این صورت آزاد خواهم شد.
2. اگر من اعتراف کنم و زندانی دوم هم اعتراف کند، من نیز هشت سال زندانی خواهم شد.
3. اگر من اعتراف نکنم ولی آن زندانی دیگر اعتراف کند او آزاد می‌شود و من 20 سال زندانی خواهم بود.

 توجه داشته باشید که در نظریه بازی‌ها زمانی راهبرد، راهبرد غالب است که بهترین انتخاب را برای بازیکن داشته باشد پس در این حالت بهترین انتخاب اعتراف است.

زندانی دوم هم طبیعتا با همین تفکر، تصمیم به اعتراف می‌گیرد و بدین صورت هر دو به جرم خود اعتراف خواهند کرد و هشت سال زندانی می‌شوند. اما اگر هر دو سکوت می‌کردند، نتیجه برایشان بهتر بود و تنها به جرم حمل اسلحه، یک سال زندانی می‌شدند.

 

انحصار چند جانبه و معمای زندانی

اقدام بنگاه‌های موجود در بازار انحصار چند جانبه برای رسیدن به نتایج، کاملا شبیه به بازی بین دو مجرم در معمای زندانی است.

فرض کنید یک بازار انحصار چند جانبه داریم و ایران و عراق که هر دو تولیدکننده نفت خام هستند، در این بازار عضویت دارند. این دو کشور با هم مذاکره و توافق خواهند کرد که تولید نفت را در سطحی حفظ کنند که قیمت‌های جهانی در سطح بالا قرار بگیرد.

هر یک از این دو کشور دو انتخاب خواهد داشت:

1. پایبندی به توافق
2. عدم پایبندی به توافق برای کسب سود بیشتر.

برای مثال عراق می‌تواند بگوید من می‌توانم به تولید پایین پایبند باشم اما اگر ایران پایبند نباشد، سود من کم خواهد شد. از طرفی اگر من پایبند به توافق نباشم، سود بیشتری کسب خواهم کرد بنابراین منفعت این کشور در عدم پایبندی به توافق و کسب سود بیشتر است.

در مورد ایران نیز همین وضعیت صادق خواهد بود. بنابراین بر طبق آن چیزی که از معمای زندانی می‌دانیم، دو کشور به افزایش تولید تمایل خواهند داشت و درنتیجه هر دو کشور سود و درآمد کمتری کسب خواهند کرد.

پس تا اینجا متوجه شدیم که بنگاه‌های موجود در انحصار چند جانبه برای حفظ منافع خود با مشکل مواجه هستند.

اشتراک گذاری