بررسی ساختار بازار در اقتصاد و عوامل موثر در آن

• 1401/11/24
• 10 Comment

 در اقتصاد بازار آزاد، مطلوب هر بنگاه تولیدی، افزایش قیمت محصول خود تا بی­نهایت است!! و تنها عامل محدودکننده بنگاه­ها، رقابت بنگاه های رقیب است. درواقع این رقابت بین بنگاه­ها است که در یک کشاکش بین عرضه و تقاضا نهایتاً «قیمت» را تعیین می­کند و از همین­رو گفته می­شود که قیمت، یک متغیر درون­زا است (یعنی از دل بازار بیرون می­آید و کسی آن را از بیرون تعیین نمی­کند) برخلاف مثلاً تیراژ تولید یک محصول توسط یک بنگاه که متغیری برون­زا است و به توسط بنگاه تعیین می­گردد. بر همین مبنا گفته می­شود که شدت رقابت نشان­دهنده ساختار بازار است.

عوامل عمده مؤثر بر ساختار بازار عبارتند از:

• تعداد بنگاه­ها
• میزان تشابه فنّاوری
• میزان تنوع محصول
• اندازه نسبی بنگاه به اندازه بازار
• آزادی ورود به بازار و خروج از آن
• قدرت قیمتگذاری.

بنابر موارد گفته شده، چهار نوع بازار را می­توان به ترتیب روی طیفی نمایش داد:

بازار رقابت کامل    >>   بازار رقابت انحصاری   >>   بازار انحصارچندگانه   >>   بازار انحصاری

 

1. بازار رقابت کامل

ـ بازاری است که آزادی کامل (فی­المثل از نظر مجوزهای لازم) برای ورود به و یا خروج از آن بازار وجود دارد.

ـ تعداد بنگاه­ها زیاد است.

ـ اندازه هر بنگاه به نسبت اندازه کل بازار کوچک است.

ـبنگاه­ها محصولات مشابه تولید می­کنند.

ـ در تولید محصولات، فناوری­های مشابه به کار می­رود (یک بنگاه خاص از فناوری علیحده­ای برخوردار نیست).

ـ و اینکه همه بنگاه­ها قیمت­پذیر هستند.

2. بازار رقابت انحصاری

ـ تعداد بنگاه­ها زیاد است.

ـ فناوری می­تواند متفاوت باشد.

ـ محصولات بنگاه­ها تاحدی با هم تفاوت دارند.

ـ ورود به و خروج از بازار آزاد است ولی با هزینه همراه است.

ـ در چنین بازاری، برای بنگاه بهینه آن است که کمی پایین­تر از ظرفیت ممکن تولید کند تا قیمت کمی بالاتر بماند ـ به جای اینکه قیمت را برای پر کردن ظرفیت خالی پایین بیاورد ـ .

(رستوران­ها در ایران از چنین بازاری برخوردارند)

3. بازار انحصار چندگانه

ـ موانع ورود و خروج بسیار زیاد است.

ـ به رغم تعداد کم بنگاه­های موجود در این بازار، رقابت بین آنها شدید است (لذا مهمترین خطر، تبانی آنها برای کاهش رقابت است).

ـ در چنین بازارهایی نهایتاً مدل رهبر ـ پیرو ایجاد می­شود.

(بازار اپراتورهای تلفن همراه در ایران مثال خوبی از چنین بازارهایی است).

4. بازار انحصاری

در چنین بازاری عملاً تنها یک عرضه­کننده محصول وجود دارد و لذا قیمت محصول عملاً در دست خود این تولیدکننده تنها است (با اینکه قیمت متغیری درون­زا است و باید توسط بازار تعیین شود).

پیامدهای بازار رقابتی کامل:

• قیمت تا حدممکن پایین می­آید.
• تولید تا حدممکن بالا می­رود.
• سود غیرمتعارف (= سود ناشی از رانت و ...) صفر می­شود.
• رفاه مصرف­کننده و تولیدگننده همزمان بیشینه می­شود.

در مقابل، پیامدهای انحصار کامل عبارتند از:

• از یک محصول از حیث تعداد، کمتر از حالت رقابتی تولید می­شود.
• مصرف­کننده قیمتی بالاتر از قیمت رقابتی خواهد پرداخت.
• سود غیرمتعارف نصیب انحصارگر می­شود.

 

اشتراک گذاری