فرض کنید محل کارتان تغییر کرده و به مرکز شهر انتقال‌یافته است. در اینجا شما دو راه‌حل دارید. راه‌حل نخست اینکه در خانه قبلی خود بمانید و اجاره کمتری بدهید؛ اما مدت‌زمان بیشتری در رفت‌وآمد باشید. راه‌حل دوم نیز آن است که اجاره بیشتری بدهید و خانه خود را عوض کرده به مرکز شهر، نقل‌مکان کنید. کدام یک را انجام خواهید داد؟ در ادامه با ما همراه باشید تا مفهوم بهینه‌یابی، یعنی انتخاب بهترین گزینه را مورد بررسی و کنکاش قرار دهیم. در این مطلب شما می‌آموزید تا با استفاده از تحلیل هزینه فایده، بهینه‌یابی کنید.
دو نوع بهینه یابی
همان‌طور که می‌دانید، اقتصاد علم مطالعه انتخاب‌هاست. اقتصاددانان معتقدند افراد باتوجه‌به اطلاعات در دسترس، سعی در انتخاب بهترین گزینه‌ها دارند و یا سعی می‌کنند تا دست به بهینه‌یابی بزنند. این موضوع نخستین اصل علم اقتصاد است.
به عقیده اقتصاددانان، بهینه‌یابی می‌تواند انتخاب‌های افراد، خانوارها، کسب‌وکارها و... را توصیف کند و تصمیمات به‌ظاهر نامرتبط افراد، همگی از طریق اصل بهینه‌یابی، با یکدیگر ارتباط دارند. البته فرض آنان این نیست که افراد همواره به طور موفقیت‌آمیزی بهینه‌یابی می‌کنند. اما به‌هرحال افراد تلاش دارند تا بهینه‌یابی کنند و تا حد زیادی نیز از عهده این کار برمی‌آیند. به بیان بهتر، رفتار افراد در نهایت، به بهینه‌سازی نزدیک خواهد شد. بیایید با دو سطح از بهینه‌یابی، آشنا شویم:
بهینه‌یابی در سطوح: تلاش دارد تا سطح منفعت خالص گزینه‌های مختلف را بررسی و سپس بهترین گزینه را انتخاب کند.
بهینه‌یابی در تفاوت‌ها: تلاش دارد تا تغییر در منافع خالص را وقتی شخصی از یک گزینه به گزینه دیگر روی می‌آورد محاسبه و سپس از این طریق، بهترین گزینه را انتخاب کند.
بهینه‌یابی در سطوح
برای درک بهتر این موضوع به مثالی که در ابتدای مطلب آوردیم، بازگردید. فرض کنید تمام انتخاب‌های خود را در ۴ گزینه محدود کرده‌اید. براین‌اساس، هرچه خانه نزدیک‌تر شود، اجاره شما نیز بالاتر خواهد رفت، ولی زمان کمتری در رفت‌وآمد خواهید بود. در این محدود ساختن، عواملی مانند داشتن آسانسور، امکانات رفاهی خانه و اطراف آن و... همگی حذف شده‌اند تا تصمیم‌گیری و درک ساده‌تر باشد؛ بنابراین باید فرض کنیم تمام خانه‌ها شرایط یکسانی دارند و تنها و تنها تفاوتشان نزدیکی و دوری به محل کار شما و میزان اجاره آن‌هاست. جدول پایین، حاوی اطلاعاتی در مورد انتخاب‌هایی است که خواهید داشت.
اما این جدول، به‌خودی‌خود نمی‌تواند شما را قادر به انتخاب بهترین آپارتمان برای سکونت کند. برای محاسبه هزینه کل هر آپارتمان ضروری است تا تمام هزینه‌ها را جمع ببندید. هزینه کل مساوی است با هزینه اجاره مستقیم به‌اضافه هزینه رفت‌وآمد غیرمستقیم. ازآنجاکه حقوق شما دلاری است و واحد مقایسه باید یکسان باشد، بنابراین فرض می‌کنیم هزینه رفت‌وآمد هر ساعت شما ۱۰ دلار خواهد بود.
در جدول پایین تمام هزینه‌ها برای شما آورده شده است و کمترین هزینه فرصت، به آپارتمان نسبتاً دور می‌رسد. اقتصاددانان، بهترین گزینه را حد بهینه می‌نامند.
بنابراین، مراحل بهینه‌یابی، عبارت است از:
- برگرداندن تمام هزینه‌ها و منافع به واحدهای مشترک مانند دلار به ساعت
- محاسبه کل منافع خالص هر گزینه
- انتخاب گزینه دارای بالاترین منفعت خالص
آمارهای تطبیقی (مقایسه‌ای)
مدل‌های اقتصادی نشان می‌دهد چگونه وقتی چیزی در محیط عوض شود، تصمیمات یک فرد تغییر می‌کند. آمارهای تطبیقی یا مقایسه‌ای، عبارت است از مقایسه بروندادهای اقتصادی پیش‌وپس از تغییر برخی متغیرهای اقتصادی.
برای مثال، اگر درآمد شما افزایش یابد، شاید تصمیم بگیرید خانه بزرگ‌تری بخرید. برای همین انتخاب خانه بزرگ‌تر، رفتاری است که وقتی متغیر ثروت تغییر یابد، به میان می‌آید. شاید بهتر باشد دوباره برای درک بهتر ماجرا به همان مثال نخست بازگردیم. سؤال این است:
«وقتی هزینه فرصت زمان تغییر می‌یابد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟»
در مثال قبل، خانه نسبتاً دور بهترین انتخاب بود. حالا فرض کنید دستمزد شما افزایش‌یافته و هزینه فرصت هر ساعت رفت‌وآمد به‌جای ۱۰ دلار، ۱۵ دلار خواهد بود. در این شرایط می‌بینید که آپارتمان نزدیک گزینه بهتری برای شما خواهد بود.
بهینه‌یابی در تفاوت‌ها: تحلیل نهایی (حاشیه‌ای)
در مثال انتخاب آپارتمان، با محاسبه هزینه کل، آپارتمان‌ها را مورد بررسی قرار دادیم و بهترین آپارتمان را نیز انتخاب کردیم. این رویکرد همان بهینه‌یابی در سطوح است. حالا وقت آن است که به مبحث بهینه‌یابی در تفاوت‌ها بپردازیم. بهینه‌یابی در تفاوت‌ها غالباً سریع‌تر از بهینه‌یابی در سطوح اجرایی می‌شود. زیرا بر نحوه تفاوت گزینه‌ها تمرکز دارد. بهینه‌یابی در تفاوت‌ها، یک مسئله را به‌گونه‌ای مورد تحلیل قرار می‌دهد که چگونه وقتی به طور فرضی از یک گزینه به گزینه دیگر منتقل می‌شویم، هزینه‌ها و منافع تغییر می‌کنند. برای مثال اگر بخواهید انتخاب کنید یک تعطیلات ۴ روزه بروید یا ۵ روزه، فردی که بهینه‌یابی سطوح را بر‌می‌گزیند، بررسی می‌کند که کل هزینه‌های ۴ روز و کل هزینه‌های ۵ روز چقدر خواهد بود. اما کسی که بهینه‌یابی تفاوت‌ها را انتخاب می‌کند، تنها آن روز اضافه و هزینه‌هایش را مورد بررسی قرار داده و بهینه‌یابی می‌کند.
اقتصاددانان، برای مشخص‌کردن یک تفاوت بین گزینه‌ها، از کلمه حاشیه‌ای یا نهایی استفاده می‌کنند. محاسبه هزینه و فایده‌ای که بر تفاوت میان یک گزینه ممکن و گزینه ممکن بعدی متمرکز شود، تحلیل نهایی یا حاشیه‌ای قلمداد می‌شود. تحلیل نهایی هیچ‌گاه پاسخ نهایی به این پرسش که حد بهینه کدام است را تغییر نخواهد داد، اما در نحوه تفکر ما در باره بهینه‌یابی، تغییر ایجاد خواهد کرد.
هزینه نهایی
در مثال آپارتمان، از تحلیل نهایی استفاده نکردیم و با محاسبه و مقایسه هزینه کل، به نتیجه رسیدیم. حالا که می‌دانید هزینه نهایی چیست، همان مسئله را این بار به کمک‌هزینه نهایی حل خواهیم کرد. در این جا نیز انتخاب بهینه قطعاً مانند تحلیل پیشین خواهد بود. در ادامه متوجه علت این موضوع خواهید شد.
برای این تحلیل، دوباره هزینه فرصت رفت‌وآمد را همان ۱۰ دلار در نظر بگیرید. اما به‌جای بررسی مجزای هر آپارتمان، بیایید بررسی کنیم که تفاوت‌ها در چیست؟ جدول پایین به شما کمک می‌کند تا به هر یک از این تغییرات بیندیشید. ستون هزینه نهایی رفت‌وآمد روزانه، ارزش اضافی زمان رفت‌وآمد ماهیانه که بر اثر حرکت از یک آپارتمان دورتر به مرکز شهر صرف خواهد شد را ثبت کرده است. هزینه نهایی عبارت است از هزینه اضافی ایجادشده به‌واسطه حرکت از یک گزینه به گزینه بعدی.
حالا اگر بخواهیم از آپارتمان خیلی نزدیک به نزدیک جابه‌جا شویم، هزینه منفی ۴۰ دلاری در هر ماه خواهد داشت. جابه‌جایی دوم؛ یعنی از نزدیک به نسبتاً دور، منفی ۱۰ دلار هزینه خواهد داشت. اما جابه‌جایی سوم یعنی از نسبتاً دور به خیلی دور ارزشش را ندارد؛ زیرا برایتان ۲۰ دلار هزینه به دنبال خواهد داشت؛ بنابراین بازهم گزینه نسبتاً دور حد بهینه خواهد بود و بهترین گزینه ممکن به شمار می‌رود.
هدف بهینه‌یاب آن است که وضعیت را تا جایی که امکان دارد، بهتر کند. حد بهینه نیز نقطه‌ای است که بهینه‌یاب دیگر امکان اینکه کار بهتری انجام دهد را نخواهد داشت.
بهینه‌یابی در تفاوت‌ها سه مرحله دارد:
- برگرداندن تمامی هزینه‌ها و منافع به واحدهای مشترک
- محاسبه پیامدهای نهایی جابه‌جایی میان گزینه‌ها
- به‌کارگیری اصل بهینه‌یابی در حاشیه با انتخاب بهترین گزینه برخوردار از اینکه حرکت به سمت آن وضع شما را بهتر و فاصله‌گرفتن از آن وضع شما را بدتر کند.