بازارهای بورسی و فرابورسی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: بازار اولیه و بازار ثانویه. بازار اولیه، به عنوان نقطه شروعی برای سهامداری عمومی، شرکت‌ها و نهادهای مالی را قادر می‌سازد تا سهام خود را به صورت اولیه و برای اولین بار در بازار سرمایه به فروش برسانند. این بازار، فرصتی است که شرکت‌ها برای جذب سرمایه‌گذاران و جمع‌آوری منابع مالی برای توسعه و رشد خود فراهم می‌کند. در بازار اولیه، قیمت و شرایط عرضه توسط شرکت تعیین می‌شود و سرمایه‌گذاران به عنوان خریداران اولیه سهام، این اوراق بهادار را تهیه می‌کنند.
بازار اولیه (بازار انتشار) مرحله‌ای است که در آن سهام شرکت‌ها و نهادهای مالی برای اولین بار در بازار سرمایه به فروش می‌رسند. در این بازار، سهام شرکت‌ها به سرمایه‌گذاران عرضه می‌شوند و این سرمایه‌گذاران به عنوان خریداران اولیه سهام در این بازار عمل می‌کنند.
اما سرمایه‌گذارانی که سهام را در بازار اولیه خریداری کرده‌اند، نمی‌توانند آن سهام را در همان بازار به فروش برسانند. برای این منظور، آنها باید وارد بازار ثانویه شوند. بازار ثانویه، به عنوان بازار سهام دست دوم، جایی است که سهام‌هایی که قبلاً توسط شرکت‌ها به سهامداران فروخته شده‌اند قابل معامله هستند. در این بازار، شرکت‌ها دیگر نقشی در معاملات سهام ندارند و تنها سرمایه‌گذاران بین خود معامله می‌کنند.
به این ترتیب، بازار اولیه فرصتی است که شرکت‌ها برای اولین بار سهام خود را در بازار سرمایه عرضه می‌کنند، در حالی که بازار ثانویه محل معامله سهام‌های دست دوم است که پیش‌تر توسط شرکت‌ها به سهامداران فروخته شده‌اند.
بازار اولیه شامل دو نوع عرضه است: عرضه اولیه و پذیره‌نویسی. هر نوع عرضه، شرایط و روش‌های خاص خود را دارد و تفاوت‌هایی با هم دارند. در ادامه به توضیح هر کدام می‌پردازیم:
1. عرضه اولیه (Initial Public Offering - IPO):
عرضه اولیه به معنی فرآیندی است که شرکت‌ها به واسطه آن اولین بار سهام خود را به عموم سرمایه‌گذاران و سایر عموم عرضه می‌کنند. در این فرآیند، شرکت تصمیم می‌گیرد از منابع عمومی سرمایه جذب کند و سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کند. با انجام عرضه اولیه، شرکت سهامداران جدیدی جذب کرده و معمولاً سرمایه شرکت افزایش می‌یابد. در عوض، سهامداران جدید سهام شرکت را دریافت می‌کنند.
2. پذیره‌نویسی (Subscription):
پذیره‌نویسی به مرحله قبل از انجام یک عرضه اولیه (IPO) یا افزایش سرمایه (Secondary Offering) اشاره دارد. در این مرحله، شرکت‌ها اولین فرصت را به سرمایه‌گذاران می‌دهند تا سهام آنها را با قیمت و شرایط مشخصی خریداری کنند. سرمایه‌گذارانی که در این پذیره‌نویسی شرکت می‌کنند، به عنوان "پذیره‌نویسان" شناخته می‌شوند. آنها در این مرحله قبل از عرضه عمومی سهام، سهام شرکت را به قیمت تعیین شده خریداری می‌کنند. پس از پایان مرحله پذیره‌نویسی، سهامداران جدید به صورت رسمی سهامدار شرکت می‌شوند.
به طور کلی بازارهای اولیه سه وظیفه اصلی بر عهده دارند که در ادامه مطلب به آنها اشاره می‌کنیم:
1. سازماندهی انتشار جدید اوراق بهادار:
در بازار اولیه، شرکت‌ها و نهادهای مالی فرآیند سازماندهی و آماده‌سازی برای عرضه اوراق بهادار جدید را انجام می‌دهند. این شامل تعیین شرایط و قیمت عرضه، تهیه اسناد و مستندات لازم، و تبلیغات و بازاریابی برای جذب سرمایه‌گذاران است.
2. تضمین اوراق بهادار:
بازارهای اولیه نقش تضمین اوراق بهادار را نیز بر عهده دارند. این به این معنی است که بازارهای اولیه مسئولیت تضمین وجود و صحت اطلاعات مربوط به اوراق بهادار را بر عهده دارند. این تضمین به سرمایه‌گذاران اعتماد می‌بخشد که اطلاعات مربوط به شرکت‌ها و اوراق بهادار صحیح و کامل است و آنها می‌توانند با اطمینان سهام را خریداری کنند.
3. ایجاد لایه‌ای از نقدینگی:
بازارهای اولیه به عنوان جریان ورودی جدید به بازار سهام کار می‌کنند و با افزایش تعداد شرکت‌ها و نهادهایی که سهام خود را به فروش می‌رسانند، لایه‌ای از نقدینگی در بازار سهام ایجاد می‌کنند. این نقدینگی به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا سهام خود را به راحتی خریداری و فروش کنند و باعث افزایش پویایی و فعالیت بازار می‌شود.
به طور خلاصه، بازارهای اولیه عرضه اوراق بهادار جدید را سازماندهی می‌کنند، تضمین وجود و صحت اطلاعات را ارائه می‌دهند و نقدینگی در بازار را ایجاد می‌کنند. از طرف دیگر، بازارهای ثانویه محل معامله سهام‌های دست دوم است که پیش‌تر توسط شرکت‌ها به سهامداران فروخته شده‌اند.